Mars – Czerwona Planeta pożądania
Czwarta od Słońca planeta Układu Słonecznego. Krąży między orbitą Ziemi a pasem planetoid, dzielącym go od orbity Jowisza.
Swoją nazwę zawdzięcza rzymskiemu bogowi wojny – obserwowany z Ziemi posiada rdzawo – czerwona barwę, starożytnym Rzymianom kojarzącą się z wojenną pożogą. W rzeczywistości odcień ten bierze się od tlenków żelaza pokrywających powierzchnię planety.
Powierzchnia Marsa, podobnie jak powierzchnia Księżyca i wielu innych ciał Układu Słonecznego jest usiana kraterami uderzeniowymi. Występują na nim różne rodzaje terenu, podobne do ziemskich: wulkany, doliny, kaniony, pustynie i polarne czapy lodowe.
Wszystkie te elementy sprawiają, że od wieków Mars fascynuje ludzkość, a zdobycie i osiedlenie się na nim pozostaje marzeniem wielu pokoleń. Na razie jeszcze niezrealizowanym, ale przygotowania do wielkiej wyprawy trwają w najlepsze i nigdy nie były tak bliskie spełnienia.
Najpierw misje badawcze
Przed osiedleniem się na Czerwonej Planecie trzeba ją dobrze poznać. W tym celu ludzie wysyłają misje badawcze, których zadaniem jest jak najdokładniejsze przyjrzenie się wszystkim elementom mającym wpływ na powodzenie podboju.
Sondy kosmicznych, włączając w to orbitery, lądowniki i łaziki, zostało wysłanych w kierunku Marsa przez szereg państw. ZSRR, USA, kraje Europy, Japonię, chcą poznać i zbadać powierzchnię planety, jej klimat oraz strukturę geologiczną.
Około połowy wszystkich misji na Marsa nie zostało zakończonych powodzeniem, ulegając awarii przed ukończeniem lub nawet w początkowym etapie lotu. Odsetek niepowodzeń wynikających z różnych problemów technicznych, liczba drobnych awarii lub przypadków niewyjaśnionej utraty łączności jest bardzo duża. Szczególnie złą passę mieli Rosjanie – niemal wszystkie ich sondy zawiodły całkowicie, a pozostałe zebrały bardzo mało danych.
Mars – pierwsze wrażenia
Pierwszy udany przelot w pobliżu Marsa miał miejsce w 1965 roku. W dniu 14 listopada 1971 Mariner 9 stał się pierwszą sondą na orbicie innej planety, wchodząc na orbitę wokół Marsa. Pierwszego udanego lądowania na powierzchni dokonała sowiecka sonda Mars 3 z programu Mars, wyniesiona w 1971 roku. Kontakt z nią został utracony w ciągu 20 sekund po lądowaniu.
Lądowniki Mars 2 i Mars 6 się w trakcie lądowania. W 1975 NASA wysłała sondy programu Viking: dwa orbitery wyposażone w lądowniki, które pomyślnie wylądowały na planecie w 1976 roku. Viking 1 był aktywny przez sześć lat, Viking 2 przez trzy. Przekazywały one kolorowe panoramy powierzchni Marsa i wykonały eksperymenty biologiczne, których celem było poszukiwanie śladów życia na planecie. Mapy wykonane wtedy przez orbitery są na tyle szczegółowe, że nadal pozostają w użyciu.
Lata 80 – te XX wieku to przede wszystkim program ZSRR Fobos. Dwie sondy zostały wysłane na Marsa w 1988 roku, w celu badania planety i jej księżyców. Kontakt z Fobosem 1 został utracony w drodze na Marsa. Fobos 2 z powodzeniem fotografował Marsa i Fobosa, ale uległ uszkodzeniu zanim odłączono dwa lądowniki, które miały wylądować na powierzchni tego księżyca.
Po zakończonej niepowodzeniem misji orbitera Mars Observer wystrzelonego w 1992 roku, NASA wysłała w 1996 roku sondę Mars Global Surveyor. Ta misja zakończyła się pełnym sukcesem, zwieńczonym mapowaniem powierzchni planety na początku 2001 roku. Kontakt z sondą został utracony w listopadzie 2006 roku, podczas trzeciego programu rozszerzonego, po dokładnie 10 latach w przestrzeni kosmicznej.
Wyniesiony miesiąc po Surveyor, lądownik Mars Pathfinder z łazikiem Sojourner wylądował w dolinie Ares Vallis na Marsie latem 1997 roku. Także ta misja była sukcesem i wzbudziła duże zainteresowanie. Głównie ze względu na transmisje telewizyjne z jej przebiegu oraz znaczną liczbę zdjęć, które dotarły na Ziemię.
XXI wiek – większe aktywność badaczy
Rok 2003 to początek programu NASA Mars Exploration Rover, obejmującego wysłanie dwóch łazików o nazwach Spirit (MER-A) i Opportunity (MER-B). Obydwie sondy pomyślnie wylądowały w styczniu 2004 roku, osiągając wszystkie podstawowe cele misji.
Do najważniejszych wyników naukowych należy znalezienie dowodów istnienia w przeszłości wody na powierzchni, i to w obydwu miejscach lądowań. Wiry marsjańskiego pyłu i wiatr sporadycznie oczyszczały panele słoneczne obu łazików, tym samym zwiększając ich żywotność. Łazik Spirit utracił mobilność w 2009 roku, a w marcu 2010 ostatecznie stracono z nim kontakt. Opportunity, po przebadaniu odsłonięć warstw geologicznych w mniejszych kraterach, dotarł w sierpniu 2011 roku do dużego krateru Endeavour. Tam kontynuował badania. Ostatni kontakt nawiązano w czerwcu 2018 roku, tuż przed rozpoczęciem szczególnie silnej burzy pyłowej. Misję uznano za zakończoną w lutym 2019 roku.
Jest woda, metan i…?
Lądownik Phoenix wysłany przez NASA dotarł w okolice północnej czapy polarnej planety 25 maja 2008 roku. Był wyposażony w ramię o długości 2,5 m, zdolne wkopać się na metr w marsjański grunt. A także mikroskopową kamerę o rozdzielczości jednej tysięcznej grubości ludzkiego włosa. 15 czerwca 2008 roku kamery lądownika przekazały obraz jasnej substancji w miejscu lądowania, którą zidentyfikowano jako lód wodny. Misja została uznana za zakończoną 10 listopada 2008 roku, z powodu braku kontaktu z lądownikiem.
W 2003 roku Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) rozpoczęła misję Mars Express, składającą się z orbitera Mars Express i lądownika Beagle 2. Misja Beagle 2 nie powiodła się. Podczas opadania stracono kontakt z lądownikiem i został on uznany za utracony. Na początku 2004 roku zespół odpowiedzialny za urządzenie PFS (Planetary Fourier Spectrometer) na pokładzie orbitera ogłosił, że wykryto metan w marsjańskiej atmosferze.
Wysłana w 2005 roku sonda NASA Mars Reconnaissance Orbiter, na orbitę planety dotarła 10 marca 2006 roku. Orbiter tworzy mapy terenu i pogody Marsa, aby znaleźć odpowiednie miejsca lądowania dla przyszłych lądowników. Układ transmisji danych z sondy na Ziemię został znacznie ulepszony. To spowodowało, że ma on większą przepustowość niż wszystkie poprzednie misje razem wzięte. MRO przesłał m.in. pierwsze zdjęcia lawin, schodzących ze zboczy w pobliżu bieguna północnego planety. A także – bardzo istotne – dowody na obecność słonej wody.
Mars – kolejne wyprawy badawcze
26 listopada 2011 r. rozpoczęła się misja Mars Science Laboratory z łazikiem Curiosity, który jest większy, szybszy (do 90 m/h) i wyposażony w doskonalsze przyrządy niż Mars Exploration Rovers. Eksperymenty chemiczne uwzględniają chromatograf, spektrometr gazowy i laser, które mogą analizować skład skał w odległości do 13 m. Lądowanie łazika na powierzchni planety nastąpiło 6 sierpnia 2012 roku.
Dwa lata później na orbity wokół planety weszły dwie sondy: amerykańska MAVEN, która ma prowadzić badania atmosfery planety i indyjska sonda Mars Orbiter Mission.
W marcu 2016 roku rozpoczęła się misja ExoMars 2016, przygotowana przez ESA we współpracy z Roskosmosem. Składała się z orbitera poszukującego gazów śladowych w atmosferze planety, w tym metanu oraz z niewielkiego lądownika stacjonarnego.
Sonda dotarła w pobliże Czerwonej Planety w październiku 2016 roku, gdzie nastąpiło oddzielenie lądownika od sondy. Lądownik Schiaparelli nie zdołał wylądować na planecie, rozbił się 19 października. Na 2022 rok planowany jest start drugiej misji programu ExoMars.
W 2018 roku na Marsa wysłano misję InSight, która od 26 listopada 2018 roku prowadzi badania geofizyczne planety, między innymi mierząc jej aktywność sejsmiczną.
Rok 2020 to prawdziwy wysyp misji wysyłanych przez różne kraje. W stronę Marsa została wysłana emiracka misja Al Amal, chińska Tianwen-1 i amerykańska Mars 2020. Sonda Al Amal weszła na orbitę 9 lutego 2021 roku, a Tianwen-1 dzień później. W maju 2021 od orbitera Tianwen-1 odłączył się lądownik z łazikiem Zhurong, który wylądował na powierzchni planety.
Główny cel – lądowanie człowieka
Załogowa wyprawa na Marsa to główny długoterminowy cel programu Wizji Eksploracji Kosmosu, który ogłosił w 2004 roku ówczesny prezydent USA George W. Bush. NASA i Lockheed Martin rozpoczęły prace nad statkiem kosmicznym Orion (wcześniej Crew Exploration Vehicle), który miał umożliwić ponowne lądowanie na Księżycu do 2020 roku, jako krok w kierunku ekspedycji na Marsa. W 2007 roku administrator NASA Michael D. Griffin stwierdził, że agencja zamierza sprowadzić człowieka na Marsa przed 2037.
ESA planuje lądowanie człowieka na Marsie między 2030 a 2035 rokiem. Poprzedzą ją kolejno coraz większe sondy, począwszy od ExoMars i wspólnej misji NASA/ESA Mars Sample Return, której data realizacji, ze względu na koszty, pozostaje nieustalona.
Zdjęcia: NASA
Czytaj także: Mars First Minute!
