Migracja Słowian zmieniła oblicze Europy Środkowo-Wschodniej. Nowe badania
Naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie uczestniczyli w badaniach międzynarodowego zespołu kierowanego przez specjalistów z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w Lipsku.
Przełomowe wyniki prac, opublikowane zostały w prestiżowym czasopiśmie „Nature”, ukazują, w jaki sposób migracja Słowian zmieniła oblicze Europy Środkowo-Wschodniej.
Rozprzestrzenianie się Słowian stanowi jeden z najważniejszych, a zarazem najmniej poznanych procesów w dziejach kontynentu. Od VI wieku n.e. pojawiają się wzmianki o grupach słowiańskich w bizantyńskich i zachodnioeuropejskich źródłach pisanych. W krótkim czasie Słowianie zasiedlili rozległe obszary – od Bałtyku po Bałkany i od Łaby po Wołgę.
W przeciwieństwie jednak do głośnych migracji plemion germańskich czy Hunów, początki ich dziejów przez wieki pozostawały dla badaczy zagadką. Wynika to m.in. z faktu, że wczesne społeczności słowiańskie pozostawiły po sobie niewiele śladów archeologicznych: praktykowały kremację zmarłych, budowały skromne chaty i wytwarzały prostą ceramikę. Przez długi czas nie tworzyły też własnych źródeł pisanych, które mogłyby dokumentować ich historię.
Badania starożytnego DNA
Nowe światło na ten problem rzucają badania starożytnego DNA prowadzone przez naukowców z Niemiec, Austrii, Polski, Czech i Chorwacji w ramach projektu HistoGenes. Analiza genetyczna szczątków ponad 550 osób pochodzących z okresu średniowiecza ujawniła dowody migracji na wielką skalę oraz zróżnicowanie regionalne procesu kształtowania się wczesnosłowiańskiej Europy.
Wyniki wskazują, że między VI a VIII wiekiem n.e. we wschodnich Niemczech, Polsce, na Ukrainie i północnych Bałkanach doszło do zasadniczej zmiany struktury populacji – w niektórych regionach ponad 80 procent mieszkańców stanowili przybysze ze wschodniej Europy. Proces ten przebiegał jednak różnorodnie: na północy Europy Środkowo-Wschodniej zmiana genetyczna była niemal całkowita, natomiast na południu kontynentu, zwłaszcza na Bałkanach, przybysze z Europy Wschodniej stopniowo integrowali się z ludnością miejscową. Ta różnorodność w pochodzeniu jest widoczna również we współczesnych populacjach tego regionu.
Ekspansja Słowian nie miała charakteru militarnych podbojów
Wyniki badań wskazują także, że ekspansja Słowian nie miała charakteru militarnych podbojów, lecz była procesem społecznym i kulturowym, w którym uczestniczyły całe wspólnoty. Migracja obejmowała zarówno mężczyzn, jak i kobiety, a osadnicy tworzyli elastyczne struktury społeczne oparte na więziach rodzinnych i patriarchalnych relacjach krewniaczych.
Na północy, zwłaszcza na terenach dzisiejszych Niemiec, migranci wprowadzili nowy model organizacji społecznej oparty na dużych rodach patrylinearnych – odmienny od wcześniejszych, mniejszych struktur rodzinnych. Na południu Europy, np. w Chorwacji, utrzymywały się natomiast bardziej tradycyjne formy wspólnot lokalnych.
Jak podkreślają autorzy publikacji, „sukces Słowian mógł wynikać nie z podbojów, ale z pragmatycznego, egalitarnego stylu życia, który pozwalał uchylać się od poważnych obciążeń i zhierarchizowanych struktur upadającego świata rzymskiego”. Elastyczność społeczna, prosta gospodarka oparta na samowystarczalności i zdolność adaptacji sprawiały, że Słowianie dobrze radzili sobie w czasach niepewności wywołanych zmianami klimatycznymi czy falami epidemii.
Znaczenie tych badań dla nauki jest wyjątkowe. Po raz pierwszy udało się tak szczegółowo połączyć dane genetyczne, archeologiczne i historyczne, by zrekonstruować proces migracji, który ukształtował współczesną Europę Środkową. Wyniki przeprowadzonych prac dowiodły, że nowoczesne analizy DNA mogą nie tylko weryfikować tradycyjne hipotezy historyków, lecz także otwierać nowe kierunki badań nad pochodzeniem i tożsamością wczesnośredniowiecznych populacji.
Źródło: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Czytaj też: Sukces polskich naukowców. Innowacyjne rozwiązanie już jest opatentowane
Grafika tytułowa: Thomas Nolte / Unsplash
