Polacy w Turcji. Badania archeologiczne objęły ponad 400 szkieletów
Międzynarodowy zespół genetyków z udziałem naukowców z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przeprowadził przełomowe badania paleogenetyczne w jednej z najsłynniejszych osad neolitycznych świata – Çatalhöyük w dzisiejszej Turcji. Badania objęły ponad 400 szkieletów i pozwoliły uzyskać 131 genomów.
To wyjątkowe osiągnięcie, biorąc pod uwagę zły stan zachowania DNA. Wyniki tych analiz, opublikowane w prestiżowym czasopiśmie „Science”, ujawniają głębokie zmiany w strukturze społecznej mieszkańców osady na przestrzeni ponad tysiąca lat jej funkcjonowania i przynoszą nowe, istotne ustalenia dotyczące roli kobiet w pradziejowych społeczeństwach rolniczych.
Çatalhöyük, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, było jednym z pierwszych w pełni rozwiniętych osiedli rolniczych świata. Mieszkańcy żyli w ciasno stłoczonych domach z cegły mułowej, do których wchodziło się przez dach, a swoich zmarłych grzebali pod podłogami – w miejscu życia codziennego. Do tej pory naukowcy spierali się, czy pochowani w poszczególnych domach byli spokrewnieni biologicznie, czy też tworzyli wspólnoty oparte na innych więziach.
Badania genetyczne rozstrzygają tę debatę, pokazując, że z biegiem czasu więzy biologiczne traciły na znaczeniu, a wspólnoty domowe stawały się coraz bardziej egalitarne i wspólnotowe. We wczesnych etapach funkcjonowania osady groby należały głównie do członków rodzin biologicznych, lecz w późniejszych stuleciach dominowali w nich mieszkańcy niespokrewnieni genetycznie, dzielący jednak podobną dietę i zapewne wspólne życie.
Oznacza to, że do domostw przyjmowano osoby spoza rodziny, być może w ramach adopcji lub opieki zastępczej, co mogło być mechanizmem wzmacniającym więzi społeczne. To odkrycie rzuca nowe światło na ewolucję struktur społecznych i pozwala lepiej zrozumieć procesy kształtowania się wczesnych wspólnot ludzkich.
Szczególnie doniosłe znaczenie mają ustalenia dotyczące pozycji społecznej kobiet w Çatalhöyük. Analiza genomów ujawniła, że powiązania rodzinne przebiegały przede wszystkim w linii żeńskiej – kobiety pozostawały w domach, a mężczyźni je opuszczali. Ten model, całkowicie odmienny od dominującego w późniejszych społeczeństwach neolitycznych Europy, potwierdza istnienie struktur matrylokalnych i sugeruje, że kobiety pełniły wówczas centralną rolę społeczną. Według badaczy Çatalhöyük ukazuje społeczeństwo, w którym więzi kobiece budowały trwałość wspólnoty.
Zaskakujące wnioski przyniosła też analiza grobów dzieci. Dzięki genetycznemu określeniu płci najmłodszych pochowanych, badacze ustalili, że pochówki dziewczynek były znacznie bogatsze – znajdowano w nich paciorki, bransolety, pigmenty i narzędzia, których brakowało w grobach chłopców. Wskazuje to na wyraźnie wyższy status dziewczynek i kobiet, utrzymujący się przez cały okres istnienia osady.
Odkrycia dokonane przez międzynarodowy zespół specjalistów z udziałem polskich badaczy nie tylko zmieniają dotychczasowe rozumienie społeczności neolitu, ale także wnoszą kluczowy wkład w rozwój nauki o ewolucji struktur społecznych, ról płciowych i mechanizmów współpracy w najstarszych społeczeństwach rolniczych. Pokazują, że już osiem tysięcy lat temu powstawały wspólnoty oparte na równości i solidarności, których fundamentem była kobieca linia pokrewieństwa. To fakt o ogromnym znaczeniu dla historii ludzkości i współczesnych badań nad początkami cywilizacji.
Źródło: UAM w Poznaniu
Czytaj też:
Grafika tytułowa: Chelms Varthoumlien / Unsplash
