Nowe spojrzenie na początki Polski. Rewolucja ekologiczna u fundamentów państwa Piastów?
Międzynarodowy zespół badaczy z Polski, Niemiec i Szwajcarii dokonał przełomowej analizy genezy państwa Piastów, łącząc dane paleoekologiczne z ustaleniami archeologii, historii i numizmatyki. Ich praca wnosi nową jakość do badań nad wczesnym średniowieczem, pokazując, że środowisko naturalne miało istotny wpływ na procesy polityczno-społeczne u zarania państwowości polskiej. Wyniki tych interdyscyplinarnych analiz dowodzą, że przyrodnicze metody badawcze mogą skutecznie wzbogacić tradycyjny obraz formowania się struktur władzy.
Kluczowym elementem badań były osady jeziorne z Jeziora Lednickiego – zbiornika wodnego położonego w samym sercu wczesnopiastowskiego centrum władzy. Dzięki analizom pyłkowym, pozwalającym na rekonstrukcję zmian w roślinności z dokładnością do około dwóch dekad, udało się zidentyfikować nagłą i intensywną transformację krajobrazu we wschodniej Wielkopolsce w IX i X wieku. Proces ten określono mianem „rewolucji ekologicznej” – zjawiska, które umożliwiło rozwój upraw zbóż i koncentrację ludności, będącej fundamentem rodzącego się organizmu państwowego.
Badacze ustalili, że w ciągu zaledwie jednego lub dwóch pokoleń doszło do znacznej wycinki lasów liściastych, co otworzyło przestrzeń pod rolnictwo i rozbudowę sieci osadniczej. Centra te koncentrowały się wokół głównych grodów – Gniezna, Poznania, Giecza i Lednicy – i umożliwiały funkcjonowanie struktury politycznej. Jednocześnie rozwijał się handel niewolnikami, kontrolowany przez Skandynawów i skierowany na muzułmańskie rynki Azji Środkowej. Dzięki temu do regionu napływały srebrne dirhamy, co sprzyjało konsolidacji elit i tworzeniu zrębów władzy państwowej.
Naukowcy podkreślają jednak, że ówczesne państwo działało w warunkach strukturalnej nierównowagi – intensyfikacja produkcji rolnej ograniczała się do fragmentu Wielkopolski, co czyniło system podatnym na kryzysy. W drugiej połowie XI wieku nastąpiło załamanie – użytkowanie ziemi spadło, uprawy zostały porzucone, a na opuszczone tereny wróciła roślinność leśna. Mimo że osadnictwo wciąż istniało, region utracił status politycznego centrum, a jego rola w strukturze państwowej znacznie się zmniejszyła.
Nowe ustalenia naukowców pozwalają spojrzeć na początki Polski przez pryzmat relacji między środowiskiem naturalnym a przemianami społecznymi. Dzięki nowoczesnym narzędziom paleoekologicznym można nie tylko uzupełnić wiedzę historyczną, ale i postawić nowe pytania o mechanizmy powstawania struktur państwowych w Europie Środkowej. Badania te pokazują, że przyroda była nie tylko tłem wydarzeń, ale czynnikiem współtworzącym historię.
Źródło: UAM w Poznaniu
Czytaj też: Wielorybie kości sprzed 20 000 lat ujawniają sekrety paleolitycznych społeczeństw Europy
Grafika tytułowa: Carlos N. Cuatzo Meza / Unsplash
